W sytuacji, gdy coś poszło nie tak i doszło do wypadku, bardzo szybko jesteśmy w stanie powiedzieć, w jaki sposób można było zapobiec temu wydarzeniu. Stosujemy zwroty typu: „gdyby tylko zrobili A…” lub „powinni byli zrobić B…” lub „mogliby zrobić C…” lub „ja bym zrobił D…”. Robimy to, ponieważ staramy się znaleźć rozwiązanie, które pozwoli nam zapobiec powtórzeniu się tego samego wydarzenia w przyszłości.
To naturalna reakcja. Staramy się wprowadzić porządek w nieporządek. Myślenie w ten sposób jest znane jako uzasadnienie kontrfaktyczne (czyli wyobrażenie sobie tego co mogło by być – przyp. tłum). W najbardziej podstawowej formie uważamy, że gdyby ludzie podjęli różne działania w danej sytuacji, to wynik byłby inny. Niestety, postępując w ten sposób stosujemy nieistniejące w danej chwili zmienne do historii, która się już wydarzyła, aby opowiedzieć inną, posiadającą szczęśliwe zakończenie.
Oto kilka przykładów scenariuszy związanych z nurkowaniem:
Gdyby nurek rebreatherowy prawidłowo wykonał serię testów, zgodnie ze swoją listą kontrolną, to nie wszedłby do wody z zakręconym tlenem, co pozwoliłoby na uniknięcie hipoksji, a w następstwie także śmierci.
Gdyby nurek zauważył przed nurkowaniem, że przed wejściem do wody zawór w jego pojedynczej butli został zakręcony, miałby czym oddychać i jak napełnić swój jacket. To zapobiegłoby jego utonięciu.
Wprowadzając porządek w nieporządek
Lubimy wnioskowanie alternatywne, ponieważ pozwala nam to wprowadzić porządek w nieporządek i wierzymy, że dzięki temu nie popełnimy już tych samych błędów. Stosujemy spojrzenie z perspektywy czasu uważając, że da nam to możliwość zapobiegania sytuacji, jeśli napotkamy tę samą sytuację. Zakładamy, że nie popełnimy tych samych błędów, ponieważ zakładamy, że wiemy co powinniśmy zrobić i wykonamy właściwe działania, aby zapobiec negatywnym skutkom. Wierzymy, że zapobiegniemy niepożądanemu zdarzeniu, ponieważ poświęcimy więcej uwagi i rozpoznamy oznaki i wskazówki, że coś jest nie tak.
Myślenie kontrfaktyczne może i pozwala nam zachować spokój oraz poczucie bezpieczeństwa, ponieważ naszym zdaniem znamy rozwiązanie trudnej sytuacji, ale jest tu pewien problem. Argumentacja kontrfaktyczna nie zwiększa naszych szans na wystąpienie tego samego zdarzenia w przyszłości, ponieważ nie odnosi się do realnego świata. Nie uwzględnia warunków, które doprowadziły do wystąpienia błędu, pomyłki lub naruszenia zasad. Co ważniejsze, nasze rozwiązanie nie skupia się na tym dlaczego te „tak oczywiste” czynniki zostały pominięte przez nurka w prawdziwym życiu, w realnej sytuacji. Zasadniczo więc, alternatywne wnioskowanie (kontrfaktyczne), które stosujemy, odnosi się do historii, która się nie wydarzyła.
Zrozumieć racjonalność chwili
Zastanówmy się nad różnicą pomiędzy „nie wykonali poprawnie swoich testów z listy kontrolnej, a zatem O2 pozostał zakręcony”, a zrozumieniem chwilowej racjonalności tej sytuacji, dlaczego nurkowie nie wykonali dokładnie wszystkich testów ze swojej listy kontrolnej.
Czy listy kontrolne były zazwyczaj wykorzystywane podczas nurkowania?
Czy korzystanie z listy kontrolnej i jej wadliwość/krytyczność była omówiona i objęta szkoleniem?
Czy podczas wykonywania testów z listy kontrolnej uwaga nurków była rozpraszana?
Czy nurkowie odczuwali presję czasu, związaną z wejściem do wody?
Wiedza na temat tego co się wydarzy to jedno, ale często same wydarzenia mają niewiele wspólnego z czynnikami przyczyniającymi się lub przyczynowymi, warunkami lub okolicznościami w przeszłości, które doprowadziły do zaistniałych wydarzeń. W związku z tym uzasadnienie alternatywne nie prowadzi do konstruktywnych rozwiązań, ponieważ pomija pytania o przyczyny i warunki, które doprowadziły do popełnienia błędów lub wystąpienia czynników, które się do tego przyczyniły. Już ustaliliśmy co należy zrobić inaczej (niż osoby biorące udział w wydarzeniu), więc dlaczego szukać rozwiązań gdzie indziej? Wnioskowanie kontrfaktyczna zastępuje wnioskowanie oparte o pytanie „jakie były okoliczności, które doprowadziły do tego, że nurek X zrobił Y?”, na wnioskowanie „nurek X powinien był zrobić Z zamiast Y”. Myślenie „byli głupi, ponieważ było oczywiste, że to tak się to skończy”, to kolejne uprzedzenie i zafałszowane wnioskowanie. Gdyby to, co się wydarzyło, było takie oczywiste, to podjęto by inne działania prawda?!
Podsumowując
Wnioskowanie kontrfaktyczna jest przydatne tylko wtedy, gdy potrafimy niczym Doktor Who cofnąć się w czasie, aby zapobiec wydarzeniom, które właśnie miały miejsce. W każdej innej sytuacji alternatywne rozumowanie pomaga nam czuć się lepiej, ale nie poprawia bezpieczeństwa nurkowania, ani nie wpływa na nasz poziom doświadczenia nurkowego. Jak na ironię, działanie to wywołuje efekt dokładnie odwrotny i aktywnie uniemożliwia nam poprawę oraz rozwój. Nie szukamy bowiem oznak, wskazówek i wzorców, które doprowadziły do incydentu, które w przyszłości możemy wykryć i na nie zareagować.
Lekcja na wynos: Zamiast pytać „dlaczego nie zrobili Y zamiast X?”, zadajmy pytanie „jak doszło do tego, że wykonanie X miało wtedy dla nich sens?”. Dowiemy się znacznie więcej o tym, jak poprawić swoje przyszłe nurkowania. Zadajmy pytania o to, co się stało, zamiast skupiać się na tym, co się nie stało.
P.S. Uważając, że ludzie są głupi, ponieważ było oczywiste, że to się tak skończy, popełniamy błąd tendencyjności. Gdyby to było oczywiste, że tak się to skończy (martwy, ranny, z DCS itp.), to czy nurkowie nie zrobili by czegoś, aby temu zapobiec?
Artykuł w oryginale ukazał się na portalu The Human Diver Gareth Lock 24 sierpnia 2019 tytuł oryginału: Why ‘They should have’, ‘…could have’ or ‘I would have..’ do not improve diving safety
